طراحی و معماری

طراحی و معماری

طراحی معماری ساختمان چیست؟

اصطلاح معمار قرن‌هاست که مورد استفاده قرار دارد. اما معماری به عنوان حرفه‌ای که امروزه می‌شناسیم، یک مفهوم نسبتاً مدرن است که از اواسط قرن شانزدهم معنای امروزی را به خود گرفت و آن را وام دار معماری فرانسوی، ایتالیایی و یونانی است.

طراحي معماري به عملکرد یک معمار در برنامه ریزی، طراحی فرم یا ظاهر سازه و فضا سازی اشاره دارد. این عنوان به طور کلی، طراحی و برنامه‌ریزی شهری تا طراحی ساختمان را در بر می‌گیرد. معماران از مفاهیم مربوط به فضا برای حل مسائل و شکل دادن به طرح‌ها استفاده می‌کنند. معماری ساختمان، هنر و دانش توسعه یک طرح خوب و مهارت به ثمر رساندن آن طرح در قالب یک ساختمان واقعی است. این فرایند شامل برنامه‌ریزی، طراحی و ساخت است. طراحی معماری ساختمان شامل سبک ساخت و کالبد ساختمان، روش ساخت و عملکرد معمار می‌باشد. مهارت و تجربه مهندس معمار، منجر به خلق سازه‌هایی با طرح‌های چشم نواز و منحصر به فرد خواهد شد.

انواع روش‌ها

دو روش کلی برای طراحی معماری وجود دارد که هر کدام بناهای خاصی را شامل می‌شود.

1. روش طراحی فرم‌گرا: این روش جهت طراحی بنای سینماها، تئاتر، موزه، فرهنگسراها و تا حدودی بناهای مذهبی کاربرد دارد.
2. روش طراحی عملگرا: جهت طراحی ساختمان‌های مسکونی، برج‌ها و بیمارستان‌ها می‌توان از این روش استفاده کرد.

مراحل طراحی معماری ساختمان

پروژه‌های ساختمانی به طور کلی یک روند ثابت و خاصی را در مسیر ساخت و ساز طی می‌کنند. طراحی معماری ساختمان یکی از آن‌هاست که مراحل زیر را در بر می‌گیرد:

1. تهیه گزارش مختصر و تعیین استراتژی کار
2. طراحی مفهوم / طرح کلی
3. طراحی فنی
4. مشاوره و بررسی جهت دریافت تأییدیه از سازمان‌های مربوطه
5. ساخت و ساز

تهیه گزارش مختصر و بعد از آن تعیین یک استراتژی مناسب برای هر پروژه، مستلزم جمع‌آوری یک سری اطلاعات است. اطلاعاتی نظیر شرایط پروژۀ مورد نظر و وضعیت آن نسبت به سایر پروژه‌ها، آگاهی از شرایط آب و هوایی و غیره. هرقدر این طلاعات جمع آوری شده کامل‌تر باشد، مراحل بعدی بهتر پیش خواهد رفت.

طراحی مفهومی به جنبه‌های معنایی معماری اشاره دارد و یکی از خلاقانه‌ترین مراحل طراحی معماری یک سازه است. قبل از آن لازم است کارهای مربوط به برنامه‌ریزی و توجیه اقتصادی طرح، مطالعات مختصر و امکان سنجی طرح انجام شود.

طراحی فنی ساختمان شامل تهیه پلان، مقاطع، شبیه‌سازی‌ها و تصاویر سه بعدی، فرم و بافت کلی پروژه و طرح‌های دقیق آن، آرایش‌های فضایی، نما، نمای کلی و تعیین نوع و مقدار حدودی مصالح ساختمانی است. طراحی فنی سازه، یک دید کلی از میزان هزینه‌ها و ظاهر و ساختار کلی سازه ساختمان ارائه می‌دهد. سپس مشاوره و بررسی‌های لازم جهت دریافت تأییدیه از شهرداری و گذراندن مراحل قانونی انجام خواهد گرفت. پس از تصویب طرح، اجازه ساخت و ساز بر اساس طراحی معماری صورت گرفته صادر خواهد شد.

فازهای مختلف در طراحي معماري

فرایند طراحی معماری ساختمان شامل سه مرحله است که در اصطلاح با عنوان فاز شناخته می‌شود:

1. فاز صفر: بررسی‌های زمین‌شناختی شامل آزمایش خاک، بررسی گسل‌ها، میزان استحکام زمین و قدرت تحمل زمین برای ایجاد یک بنا.
2. فاز یک: طراحی اولیه پلان‌ها، نماها و ترسیم مقاطع با توجه به نیاز و سلیقه کارفرما و همچنین با توجه به نیاز و الزامات پروژه.
3. فاز دو: ارائه نقشه های طراحی شدۀ نهایی با جزئیات.

به ثمر رسیدن طرح معماری یک سازه، به تصویب این فازها مربوط می‌شود. در ادامه، هر یک از فازهای مذکور شرح داده شده است.

1- فاز صفر طراحی معماری ساختمان

همانطور که گفته شد، فاز یک مربوط به بررسی‌های زمین‌شناختی است که تحت عنوان ژئوتکنیک یاد می‌شود. ژئوتکنیک، محیط مکانیکی زمین‌شناسی و عملکرد مکان ساخت پروژه را تعیین می‌کند. در بررسی‌های ژئوتکنیک، با بررسی خاک و گسل‌های منطقه، میزان استحکام و مقاومت زمین برای ساخت یک سازه تعیین می‌شود. در مورد پروژه‌های بزرگ، ممکن است آزمایش‌های مکانیک سنگ هم لازم شود و اصولی‌تر است که بررسی‌های زیست محیطی نیز انجام شود. ضوابط و شرایط اولیه جهت طراحی و ساخت بر اساس نتایج حاصل از بررسی‌های ژئوتکنیک و تلفیق آن با قوانین موجود، ضوابط فنی و همچنین نیازهای مورد نظر کارفرما نیز انجام می‌گیرد.

2- طراحی فاز یک معماری

در فاز یک، بر اساس اطلاعاتی که طی مرحلۀ قبل یعنی فاز صفر به دست آمده بود، طراحي معماري صورت می‌گیرد. طی این مرحله، نقشه‌های اولیه تهیه می‌شود. نقشه‌های اولیه فاز یک شامل پلان‌ها و مقاطع طراحی معماری، ترسیم مقاطع و غیره می‌باشد. همه طرح‌هایی که در این مرحله تولید می‌شود، می‌بایست با کارفرما به اشتراک گذاشته شود تا نظر او نیز در صورت امکان، در طرح‌ها پیاده‌سازی شده و تغییرات لازم اعمال شود. طرحی که نتیجۀ کار طراح و کارفرما است، برای دریافت مجوز به سازمان‌های مربوطه ارجاع داده می‌شود. در صورت تصویب طرح، مرحلۀ بعد یا فاز سوم آغاز خواهد شد.

اگر طرح تأیید نشود، لازم است اصلاحات لازم صورت گیرد و مجدداً جهت تأیید به مرکز یا مراکز مربوطه ارسال شود. به طور کلی، دقت لازم در این مرحله کمک می‌کند تا از دوباره کاری‌هایی که ممکن است به دلیل وجود خطا در مرحلۀ بعد رخ دهد، پیشگیری شود.

3- طراحی فاز دو معماری

نقشه‌های فاز دو معماری شامل مشخصات، نوع مصالح ساختمانی مورد کاربرد و جزئیات اجرایی پروژه است. این نقشه توسط مهندس معمار و معمولاً در مقیاس یک پنجاهم یا یک صدم طراحی و تهیه می‌شود.

تمامی نقشه‌های معماری، نقشه‌های سازه و نقشه‌های تأسیسات طراحی شده که در فاز یک انجام شده بود، در این مرحله مورد بررسی قرار می‌گیرد. همفکری مهندس معماری، سازه و تأسیسات سبب انسجام، هماهنگی و افزایش کیفیت نقشه‌ها خواهد شد. تغییرات لازم اعمال می‌شود و دقت نقشه‌ها بالاتر می‌رود. تغییرات و پلان نهایی پروژه می‌بایست مطابق با آخرین مقررات ملی ساختمان اجرا شده و به پیمانکار ارائه شود. مطابقت نقشه‌های فاز دو معماری با نقشه‌های سازه (طراحی سازه) و نقشه‌های تأسیسات (طراحی تأسیسات مکانیکی و برقی) از الزامات فاز دو معماری است.

فرم در معماری

فرم یکی از مقوله‌های اساسی در معماری است که به جنبه‌های صوری اشاره دارد. آنچه را که معمار می‌خواهد در آفرینش فضا ابراز کند، در قالب فرم ارائه می‌دهد. همانند یک نقاشی که زایده افکار و احساسات طراح است. فرم همراه با فضا، واقعیت معماری را تشکیل می‌دهد. وقتی که فضا به واسطۀ عناصر تشکیل دهندۀ فرم، حبس شده، محصور می‌شوند، شکل می‌گیرند و در نهایت سازماندهی می‌شوند، معماری به وجود می‌آید. به طور کلی، تبدیل ایده به فرم بسیار مهم است و هر قدر توانایی متخصص طراحی معماری در این زمینه بیشتر باشد، نتیجه کار ایده‌آل‌تر خواهد شد. ایده را می توان تصاویر ذهنی دانست که با اندیشیدن، تکامل و یا از طریق مشاهدات و تجزیه و تحلیل‌های ذهن خلق می‌شود.

کانسپت

کانسپت در لغت به معنای مفهوم، تصور کلی و فکر است. به ایده‌هایی که باعث می‌شوند عناصر مختلف در یکجا گردآوری شوند، کانسپت (concept) می‌گویند. این عناصر مختلف می‌تواند تفکرات، تصورات و مشاهدات باشند. کانسپت انواع مختلفی دارد:

1. کانسپت قیاسی
2. ذاتی
3. استعاری
4. کانسپت پاسخ مستقیم (حل مشکل)
5. آرمانی

موارد مختلفی وجود دارد که در مورد ارائه کانسپت در زمان طراحی معماری، باید در نظر گرفته شود. طراح معمار می‌بایست کانسپت خود را با در نظر گرفتن موارد زیر ارائه دهد:

• جغرافیای منطقه و شرایط آب و هوایی
• فرهنگ و عوامل اجتماعی
• مصالح مورد نیاز برای ساخت
• تکنولوژی ساخت بنا
• فضاهای معماری
• الزامات تأسیساتی

1- کانسپت قیاسی

رایج‌ترین راه شکل دادن به یک تصور یا مفهوم (concept) مقایسه است؛ مقایسۀ روابط عینی بین اشیا. یک مثال در مورد کانسپت قیاسی در طراحی معماری، توجه معمار به بناهای قدیمی و الگو گرفتن از آن برای پروژه‌ای که می‌خواهد آن را طراحي کند. به عنوان مثال، زمانی سبک گوتیک کانسپ قیاسی طراحان معمار برای ساخت دانشگاه‌ها و کلیساها بود.

2- کانسپت ذاتی یا جوهری

نگرش کانسپت ذاتی بر این عقیده استوار است که هر معمار باید خلاقیت‌های ذهنی و ذهنیت خاص خود خلق کند. یک مثال از کانسپت ذاتی، آثار جان پورتمن (John Portman) است در خلق هتل‌های مربع شکل با فضای دراماتیک هستند. لابی‌های چند طبقه هتل‌های او، به ویژه در هتل هایت سانفرانسیسکو (Hyatt Regency San Francisco) در اصل مکان‌هایی عمومی هستند که هم متعلق به هتل و هم متعلق به شهر هستند.